Polityka otwartego dostępu

Polityka otwartego dostępu – dokument regulujący kwestie związane z otwartym udostępnianiem wyników badań prowadzonych w instytucjach naukowych (np. uczelniach, instytutach naukowych, instytutach badawczych, instytucjach finansujących badania). Polityka może zobowiązywać lub zachęcać pracownika danej instytucji (lub grantobiorcę) do spełnienia określonych zaleceń związanych z zapewnieniem otwartego dostępu do wyników badań naukowych. Instytucjonalna polityka otwartego dostępu może dotyczyć m.in. obowiązku lub zalecenia deponowania pełnych tekstów publikacji naukowych w otwartym (instytucjonalnym) repozytorium, publikowania w otwartych czasopismach itp.

W Polsce w 2015 r. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (na kanwie prac europejskich instytucji, głównie Zaleceń Komisji Europejskiej z 2012 r. w sprawie dostępu do informacji naukowej oraz jej ochrony) opracowało dokument pt. Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce (plik PDF dokumentu), traktowany jako nasza krajowa polityka, rekomendujący wprowadzanie instytucjonalnych polityk otwartego dostępu w jednostkach naukowych i uczelniach, a także przez krajowe podmioty finansujące badania naukowe.

W marcu 2024 r. Minister Nauki powołał zarządzeniem Zespół doradczy do spraw Polityki otwartego dostępu do danych badawczych finansowanych ze środków publicznych, do którego zadań należy wsparcie ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego i nauki w opracowaniu Polityki otwartego dostępu do danych badawczych finansowanych ze środków publicznych, w szczególności w zakresie analizy projektu tego dokumentu i jego ewentualnego uzupełnienia oraz procesu jego konsultacji. Zespół został powołany na okres od 1 kwietnia 2024 r. do 1 kwietnia 2025 r.

Jedną z implikacji zaleceń wydawanych zarówno na europejskim, jak i polskim szczeblu jest przyjmowanie instytucjonalnych polityk otwartego dostępu przez uczelnie.

Na stronie internetowej infrastruktury OpenAIRE (Open Access Infrastructure for Research in Europe) znajduje się zakładka z informacjami na temat europejskich polityk i infrastruktur otwartego dostępu. Za zakres informacji odpowiadają Krajowe Biura Otwartego Dostępu OpenAIRE (OpenAIRE’s National Open Access Desks, NOADs): link do wspomnianej strony.

Na stronie internetowej poświęconej politykom otwartości w Polsce opracowanej w ramach Krajowych Warsztatów Otwartego Dostępu OpenAIRE przez zespół Platformy Otwartej Nauki ICM UW zamieszczona jest aktualna na rok 2021 lista instytucji naukowych i badawczych w Polsce, które przyjęły instytucjonalne polityki otwartego dostępu: link do wspomnianej strony.

W prezentacji, która została przygotowana na potrzeby VII Seminarium z cyklu „Otwieranie Nauki: Praktyka i Perspektywy” pod hasłem „Wartość Open Science” organizowanego przez firmę Elsevier oraz trzy łódzkie biblioteki akademickie: Centrum Informacyjno-Biblioteczne Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, Bibliotekę Politechniki Łódzkiej i Bibliotekę Uniwersytetu Łódzkiego, zamieszczono informacje o stanie przyjmowania polityk otwartego dostępu przez polskie uczelnie aktualną na pierwszą połowę 2023 r.: link do wspomnianej prezentacji.

W ramach inicjatywy European Open Science Cloud (EOSC, Europejska Chmura dla Otwartej Nauki) powstała strona internetowa EOSC Polska mająca na celu promocję działań podejmowanych przez polskie podmioty w obszarze otwartej nauki. Przedsięwzięcie to szczególnie akcentuje dobre praktyki w zarządzaniu danymi badawczymi oraz wdrażaniu Europejskiej Chmury Otwartej Nauki (EOSC) w Polsce: link do wspomnianej strony.

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie przyjęła Politykę Otwartego Dostępu do Publikacji Naukowych i Danych Badawczych Zarządzeniem nr 89 Rektora SGGW z dnia 20 października 2023 r.