SGGW Witryn / Home / Otwarta nauka / Otwarty dostęp

Otwarty dostęp

Otwarty dostęp (ang. open access) – w szerokim rozumieniu dotyczy powszechnego, zdalnego dostępu do treści (zarówno publikacji, jak i danych badawczych) z możliwością ich bezpłatnego ponownego wykorzystania z poszanowaniem praw autorskich. Jest to zarazem niezbędny warunek zaistnienia otwartej nauki.

Natomiast zgodnie z definicją podaną w jednej z pierwszych deklaracji ruchu na rzecz otwartego dostępu – Budapesztańskiej Inicjatywie Otwartego Dostępu z 2002 r.:

„przez otwarty dostęp rozumiemy dostępność treści za darmo i w publicznym Internecie, co pozwala każdemu czytać, ściągać, kopiować, rozprowadzać, drukować, przeszukiwać, zamieszczać, odnośniki do pełnych wersji tekstów, indeksować, przekazywać jako dane do oprogramowania oraz używać w dowolnym innym, zgodnym z prawem celu – bez barier finansowych, prawnych, czy technicznych innych niż te związane z uzyskaniem dostępu do samego Internetu. Jedynym ograniczeniem kopiowania i dystrybucji treści, oraz jedyną rolą, jaką w tym obszarze odgrywa prawo autorskie, powinno być zapewnienie autorom kontroli nad integralnością ich utworów oraz prawa do odpowiedniego uznania ich autorstwa i cytowania ich prac”.

Budapesztańska Inicjatywa Otwartego Dostępu  2002, tłumaczenie za: Justyna Hofmokl, Alek Tarkowski, Bożena Bednarek-Michalska, Krzysztof Siewicz, Jakub Szprot (2009) Przewodnik po otwartej nauce

Z punktu widzenia prawa otwarty dostęp dzieli się na:

  • otwarty dostęp gratis – udostępnianie treści w granicach określonych przepisami prawa autorskiego o dozwolonym użytku, czyli z ograniczeniem wykorzystania do własnych potrzeb, w celach dydaktycznych lub na potrzeby cytowania w publikacji naukowej;
  • otwarty dostęp libre – udostępnianie treści w domenie publicznej lub na licencjach umożliwiających nieograniczone, nieodpłatne i niewyłączne z nich korzystanie, z zobowiązaniem (z wyjątkiem domeny publicznej) przekazania informacji o twórcy, przedmiocie licencji oraz o jej postanowieniach, lub także posłużenia się taką samą licencją w utworach zależnych. Taki najwyższy stopień otwartości gwarantuje domena publiczna i wolne licencje Creative Commons (CC BY oraz CC BY-SA).

Ze względu na sposób udostępniania treści otwarty dostęp może być realizowany na zasadzie różnych modeli, z których trzy główne to:

  • złota droga otwartego dostępu (gold open access) – zapewnienie otwartego dostępu gratis albo libre przez wydawcę poprzez publikację utworu w czasopiśmie pobierającym opłaty autorskie (article processing charge, APC);
  • diamentowa/platynowa droga otwartego dostępu (diamond open access) – jest formą złotej drogi, przy czym różni się od niej brakiem opłat autorskich (APC);
  • zielona droga otwartego dostępu (green open access) – zapewnienie otwartego dostępu gratis albo libre przez autora poprzez (samo) zdeponowanie utworu w repozytorium.

Repozytorium – narzędzie informatyczne służące do (samo) publikowania, (samo) archiwizacji i udostępniania bieżącego dorobku naukowego. Można wyróżnić dwa główne typy repozytoriów:

  • repozytorium instytucjonalne – służące do (samo) publikowania, (samo) archiwizacji i udostępniania bieżącej twórczości intelektualnej społeczności akademickiej związanej z daną instytucją;
  • repozytorium dziedzinowe – służące do (samo) publikowania, (samo) archiwizacji i udostępniania treści związanych z określoną dziedziną nauki bez względu na miejsce ich powstania.

Repozytoria można dzielić także z uwagi na typ zasobów naukowych, które są w nich przechowywane. W tym przypadku również można wyróżnić dwa główne rodzaje repozytoriów: repozytoria publikacji i repozytoria danych badawczych.

 

Dokumenty i materiały na temat otwartego dostępu zamieszczone na stronie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego:

 

Dodatkowe informacje:
Oddział Otwartych Zasobów Nauki Biblioteka Główna SGGW, pokój nr 134
dr Agnieszka Adamiec, mgr Kinga Krawiec, mgr Dominika Semeniuk tel. 22 59 35 720, e-mail – otwartanauka@sggw.edu.pl