Dane badawcze
Dane badawcze to zgodnie z definicją zamieszczoną w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady z 20 czerwca 2019 r. w sprawie otwartych danych i ponownego wykorzystania informacji sektora publicznego (wersja przekształcona):
Zasoby cyfrowe, które trzeba odróżnić od publikacji naukowych (artykułów, książek), powstają one lub po prostu są gromadzone w ramach aktywności naukowej i badawczej, i co ważne, spełniają funkcję dowodów w procesie badawczym, także jako weryfikacja rzetelności badań.
Natomiast zgodnie z definicją używaną przez NCN, to:
zarówno dane zebrane i dotąd nieprzetworzone (dane surowe), jak i dane wytworzone i poddane analizie, inne niż publikacje naukowe; definicja ta obejmuje wszystkie możliwe formaty, zarówno cyfrowe, jak i niecyfrowe (np. próbki, wypełnione papierowe kwestionariusze, nagrania dźwiękowe na dyktafonie, papierowe dokumenty archiwalne itd.).
Przykłady danych badawczych:
dane liczbowe, dokumenty tekstowe, notatki, kwestionariusze, wyniki ankiet, nagrania audio i wideo, fotografie, bazy danych, oprogramowanie, wyniki symulacji komputerowych, protokoły metodologiczne, obserwacje laboratoryjne.
Dane badawcze dzieli się na:
- dane surowe – uzyskane bezpośrednio w wyniku zastosowania narzędzia badawczego (w wyniku badań empirycznych) w różnych przedsięwzięciach naukowych lub też zgromadzone na potrzeby konkretnych projektów, nieprzeanalizowane;
- dane, które zostały poddane obróbce.
Zalecenia instytucji europejskich:
Zgodnie z tymi zaleceniami wyniki badań naukowych, które pochodzą z badań finansowanych ze środków publicznych powinny spełniać zasady FAIR. Akronim ten oznacza dane:
- możliwe do znalezienia (Findable),
- dostępne (Accessible),
- interoperacyjne (Interoperable),
- nadające się do ponownego wykorzystania (Reusable).
Więcej na temat zasad FAIR można dowiedzieć się na stronie GO FAIR.
Ważne! Spełnianie zasad FAIR nie oznacza ich otwierania. Przed otwarciem danych należy wziąć pod uwagę kwestie związane z ochroną danych osobowych, tajemnicą handlową, bezpieczeństwem narodowym, komercjalizacją, uzasadnionymi interesami handlowymi lub prawami własności intelektualnej stanowiącymi własność osób trzecich. Zgodnie z podstawową zasadą udostępniania danych badawczych powinny być one „tak otwarte, jak jest to możliwe, tak zamknięte, jak jest to niezbędne” (as open as possible, as closed as necessary).
20 czerwca 2019 r. Parlament Europejski i Rada przyjęli dyrektywę o otwartych danych i ponownym wykorzystaniu informacji sektora publicznego, zgodnie z którą państwa członkowskie są zobligowane do wdrożenia polityk otwartego dostępu do danych badawczych finansowanych ze środków publicznych.
11 sierpnia 2021 r. w Polsce wprowadzono Ustawę o otwartych danych i ponownym wykorzystaniu informacji sektora publicznego, która wdraża europejską dyrektywę o otwartych danych i ponownym wykorzystaniu informacji sektora publicznego. W Ustawie zastrzeżono, że minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego i nauki opracuje Politykę otwartego dostępu do danych badawczych finansowanych ze środków publicznych.
W związku z zaleceniami instytucji europejskich agencje finansujące badania naukowe coraz częściej wymagają od naukowców przedstawienia planu zarządzania danymi badawczymi (Data Management Plan, DMP) na etapie składania i oceny wniosków grantowych.
Warto też zajrzeć do publikacji opracowanej przez Krzysztofa Siewicza i Nikodema Rycko pt. Prawne aspekty otwierania danych badawczych – poradnik.